Türk Dünyası’nın kadim şehirleri arasında, tarihî derinliği ve kültürel zenginliğiyle öne çıkan yerlerden biri Balasagun’dur. Bugün Kırgızistan’ın Koçkor yöresiyle özdeşleşmiş bu şehir, yalnızca bir coğrafya değil; bir medeniyetin, bir hikmetin ve bir milletin yol haritasının merkezidir. Balasagun, yüzyıllar boyunca Türk Kültürünün ve bilgelik anlayışının şekillendiği bir merkez olmuştur.
Şehrin tarihî önemi, Karahanlılar dönemine kadar uzanır. 9. ve 10. yüzyıllarda Türkistan (Orta Asya)’da yükselen Balasagun, hızla ilim, ticaret ve kültür merkezi hâline gelmiştir. İpek Yolu’nun kavşağında bulunması, yalnızca malların değil, aynı zamanda fikirlerin ve kültürel değerlerin de taşınmasına imkânsağlamıştır. Kervan yollarının uğultusu, çarşıların canlılığı ve medreselerdeki ilim çalışmaları, Balasagun’u bir düşünce ve ticaret merkezi hâline getirmiştir. Tanrı Dağlarının görkemli yüzünün öte yüzüne yani bereketli eteklerine kurulan Balasagun Karahanlı Devletine başkentlik yapmıştır. Bizim için bir başkent daima başkenttir.
Balasagun’u tarihe adını yazdıran en önemli şahsiyetlerden biri kuşkusuz Yusuf Has Hacib’tir. Bu topraklarda doğan ve yetişen Yusuf Has Hacib, insanlığa kalemiyle Kutadgu Biligadlı eşsiz eseri armağan etmiştir. “Mutluluk veren bilgi”anlamına gelen bu eser, yalnızca bir siyasetname değil; insanın erdemli bir yaşam sürmesi için yazılmış bir rehberdir. “Adalet, hikmet, kanaat ve akıl” gibi değerler, Kutadgu Bilig’de öylesine bütünleşmiştir ki yüzyıllar boyunca Türk Dünyası’nın ortak hafızasında varlığını sürdürmüştür.
Balasagun’da yürürken, geçmişin fısıldayan seslerini duymak mümkündür. Medreselerdeki öğrencilerin yoğun çalışmaları, çarşıdaki tüccarların uğultusu ve hanların avlularındaki dualar, şehrin hem maddî hem de manevi canlılığını gösterir. Tarihçiler ve seyyahlar, Balasagun’un sadece taş ve topraktan ibaret olmadığını, orada ruh ve bilgelik olduğunu yazmışlardır. Şehir, geçmişin izlerini taşırken aynı zamanda geleceğe ilham vermeye devam eder. Günümüzde bile Kırgızistan’ın Tokmok şehrine doğru varırken sanki Balasagun tarihi bizi içine çeker ve apayrı bir huzur kaplar içimizi. Sanki sevgiliye kavuşmaya çıkan bir yolculuk gibi…
Manevî açıdan Balasagun, Yusuf Has Hacib’in öğretileriyle şekillenmiştir. İnsan ve toplum, şehirdeki yaşam ve eğitim aracılığıyla erdem, adalet ve hikmetle yoğrulmuştur. Bu yönüyle Balasagun, bir şehir olmanın ötesinde, bilgelik ve kültür merkezi olarak Türk Dünyası’na katkıda bulunmuştur. Günümüzde, Balasagun’un kalıntıları ve çevresindeki köyler, geçmişin sessiz tanıkları olarak varlıklarını sürdürür ve kültürel mirasın canlılığını gösterir.
Bugün modern dünyanın karmaşasında yolunu arayan bireyler için Balasagun, köklerine dönme çağrısı yapar. İnsan, köklerinden güç alır; geçmişini bilmeyen bir toplum ise rüzgâra kapılmış bir yaprak gibi savrulur. Balasagun, geçmişin ışığını bugüne taşıyan bir pusula gibi, köklere sahip çıkmanın önemini hatırlatır.
Balasagun’un bize bıraktığı en büyük miras, yalnızca tarihî değil; kültürel ve manevidir. Her hatırlandığında bize erdemi, bilgiyi, adaleti ve hikmeti hatırlatır. Türk Dünyası’nın ortak hafızasında bir yıldız gibi parlayan Balasagun, geçmişin değerlerini bugüne taşıyarak ziyaretçisine hem tarihî bilgi hem de gönül zenginliği sunar.
Bu kadim şehir, geçmişten bugüne ışığını kaybetmeden varlığını sürdürmektedir. Balasagun’a baktığımızda aslında kendi iç dünyamıza da bakıyoruz; çünkü şehir, geçmişin değerlerini hatırlatır ve geleceğe yürürken bize rehberlik eder.
Haftaya başka bir şehrimizi yazacağız. Esenlikler dilerim.